Η αλήθεια είναι πως η κακοποίηση μπορεί να συμβεί παντού – στο σπίτι, στο σχολείο, στην παιδική χαρά. Και συχνά, ο θύτης δεν είναι ένας ξένος στο σκοτάδι, αλλά ένα πρόσωπο οικείο.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. και των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον χώρο, καταγγέλλονται κάθε χρόνο εκατοντάδες περιστατικά. Οι ειδικοί ωστόσο μιλούν για «κορυφή του παγόβουνου». Τα περισσότερα παιδιά σιωπούν, φοβούνται, ντρέπονται ή δεν μπορούν να εκφράσουν τι τους συμβαίνει.
Τα σημάδια που δεν πρέπει να αγνοούμε
Οι ψυχολόγοι συμφωνούν: δεν υπάρχει «ένα» μοναδικό σημάδι που αποκαλύπτει την κακοποίηση. Υπάρχει, όμως, ένα μοτίβο ενδείξεων που, αν το δούμε με προσοχή, μπορεί να μας χτυπήσει καμπανάκι.
- Απότομες αλλαγές στη συμπεριφορά: Ένα παιδί που ξαφνικά γίνεται εσωστρεφές, επιθετικό ή παρουσιάζει ανεξήγητους φόβους, μπορεί να κρύβει κάτι βαθύτερο.
- Σεξουαλική γνώση αταίριαστη με την ηλικία: Όταν ένα παιδί μιλά ή συμπεριφέρεται με τρόπους που δεν αντιστοιχούν στην αναπτυξιακή του φάση, είναι ένδειξη ότι έχει εκτεθεί σε εμπειρίες που δεν θα έπρεπε.
- Σωματικά σημάδια: Πόνοι, μώλωπες ή συχνά ουρολογικά προβλήματα χρειάζονται διερεύνηση.
- Διαταραχές ύπνου ή εφιάλτες: Ο ύπνος συχνά γίνεται το καταφύγιο ή το πεδίο μάχης για το παιδί που έχει βιώσει τραύμα.
- Άρνηση να βρεθεί κοντά σε συγκεκριμένα άτομα: Αν το παιδί αντιδρά έντονα ή με πανικό σε ένα συγγενικό ή φιλικό πρόσωπο, πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη.
Οι γονείς συχνά διστάζουν να αναγνωρίσουν αυτά τα σημάδια. «Δεν θέλουμε να πιστέψουμε το χειρότερο», εξηγεί παιδοψυχολόγος που συνεργάζεται με το «Χαμόγελο του Παιδιού». «Όμως η εγρήγορση σώζει ζωές».
Ο ρόλος της οικογένειας
Η πρόληψη ξεκινάει από το σπίτι. Η ανοιχτή επικοινωνία είναι το πιο ισχυρό όπλο. Να μάθουμε στα παιδιά ότι έχουν δικαίωμα να πουν «όχι», ακόμα κι αν αυτό δυσαρεστεί έναν ενήλικο. Να γνωρίζουν ότι το σώμα τους είναι δικό τους και ότι κανείς δεν έχει δικαίωμα να το αγγίζει χωρίς τη συγκατάθεσή τους.
Οι ειδικοί προτείνουν να χρησιμοποιούμε απλή, κατανοητή γλώσσα από μικρή ηλικία: να ονομάζουμε τα μέρη του σώματος σωστά, χωρίς ταμπού ή υπονοούμενα. Να δίνουμε παραδείγματα: «Αν κάποιος σε αγγίξει με τρόπο που σε κάνει να νιώθεις άβολα, ακόμα κι αν είναι γνωστός, έλα αμέσως να μου το πεις».
Αυτό που χρειάζεται το παιδί είναι να ξέρει ότι θα το πιστέψουμε. Ότι δεν θα το κατηγορήσουμε. Ότι δεν θα ντραπούμε γι’ αυτό που μας λέει.
Το σχολείο και η κοινωνία
Το σχολείο είναι ο δεύτερος πυλώνας προστασίας. Οι εκπαιδευτικοί περνούν πολλές ώρες με τα παιδιά και μπορούν να αντιληφθούν αλλαγές στη συμπεριφορά τους. Προγράμματα ενημέρωσης και σεμινάρια για το προσωπικό των σχολείων έχουν αποδειχθεί σωτήρια σε πολλές περιπτώσεις.
Ωστόσο, η κοινωνία μας συχνά επιλέγει να κλείνει τα μάτια. Οι καταγγελίες καθυστερούν, η δικαιοσύνη κινείται με βήματα αργά, και η «κουλτούρα σιωπής» παραμένει. Μια μητέρα που μίλησε στην εφημερίδα μας αφηγείται: «Όταν το παιδί μου μού εκμυστηρεύτηκε τι του έκανε ο θείος του, πάγωσα. Δεν ήθελα να το πιστέψω. Χρειάστηκε θάρρος να πάω στην αστυνομία. Ακόμα και συγγενείς μάς γύρισαν την πλάτη. Αν δεν το έκανα όμως, ποιος θα το προστάτευε;».
Τρόποι προφύλαξης
Οι ειδικοί καταθέτουν συγκεκριμένα βήματα που μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο:
- Διδάξτε τα παιδιά από νωρίς για τα όρια του σώματος.
- Ενισχύστε την εμπιστοσύνη και την ανοιχτή επικοινωνία στο σπίτι.
- Μάθετε στα παιδιά ότι δεν υπάρχει μυστικό που να τα κάνει να νιώθουν άσχημα και που πρέπει να το κρατήσουν.
- Ελέγχετε τακτικά το ποιοι περνούν χρόνο με τα παιδιά σας – συγγενείς, φίλοι, δάσκαλοι.
- Ζητήστε βοήθεια άμεσα από οργανισμούς και γραμμές στήριξης (όπως η «Εθνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056»), αν υποψιάζεστε κάτι ανησυχητικό.
Ένα συλλογικό στοίχημα
Η παιδική σεξουαλική κακοποίηση δεν είναι «ιδιωτική υπόθεση». Είναι μια πληγή που αφορά όλη την κοινωνία. Κάθε παιδί που κακοποιείται κουβαλάει ένα τραύμα που, αν δεν αντιμετωπιστεί, θα το ακολουθεί και στην ενήλικη ζωή. Η πρόληψη, η εγρήγορση και η εκπαίδευση είναι το μόνο μας όπλο.
Και πάνω απ’ όλα, η φωνή μας. Γιατί το χειρότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να σωπαίνουμε.