Τι εννοούμε όταν μιλάμε για το σύνδρομο του προικισμένου παιδιού
Ο όρος περιγράφει παιδιά που έχουν λάβει σχεδόν τα πάντα χωρίς να χρειαστεί να προσπαθήσουν. Αγάπη χωρίς όρια. Παροχές χωρίς κανόνες. Προστασία χωρίς χώρο για να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους. Πρόκειται για παιδιά που έχουν μεγαλώσει μέσα σε μια οικογενειακή κουλτούρα όπου οι γονείς λειτουργούν σαν ασπίδα απέναντι σε κάθε αποτυχία ή δυσκολία. Το αποτέλεσμα είναι ότι συχνά φτάνουν στην εφηβεία ή στην ενήλικη ζωή χωρίς βασικές δεξιότητες αυτονομίας.
Στην ελληνική κοινωνία αυτό το μοτίβο ενισχύεται επειδή η οικογένεια αποτελεί τον πιο σταθερό θεσμό. Οι γονείς θέλουν να δώσουν όσα δεν είχαν οι ίδιοι. Θέλουν να εξασφαλίσουν στα παιδιά τους μια καλύτερη ζωή. Όμως πολλές φορές αυτό οδηγεί σε μια σχέση που στερεί από το παιδί το δικαίωμα να γίνει υπεύθυνο άτομο.
Οι συνέπειες στην ψυχολογία του παιδιού
Όταν το παιδί μεγαλώνει χωρίς να χρειάζεται να κοπιάσει, συχνά αναπτύσσει σαθρή εικόνα εαυτού. Αισθάνεται ότι όσα πετυχαίνει δεν είναι δικά του. Δυσκολεύεται να πιστέψει ότι μπορεί πραγματικά να τα καταφέρει. Έτσι προκύπτουν συχνά άγχος μειωμένη αυτοεκτίμηση και μια διαρκής αίσθηση ανικανοποίητου.
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία είναι ότι αυτά τα παιδιά αποφεύγουν νέες εμπειρίες. Φοβούνται την αποτυχία γιατί δεν την έχουν γνωρίσει. Δεν ξέρουν πώς να σηκωθούν μετά από μια δυσκολία. Η οικογένεια έχει συνηθίσει να λειτουργεί ως μαλακό στρώμα. Και έτσι το παιδί δεν μαθαίνει ποτέ τι σημαίνει να κάνεις ένα βήμα μόνος σου.
Σε αρκετές περιπτώσεις εμφανίζεται και μια δυσκολία στη διαχείριση των σχέσεων. Τα παιδιά που μεγάλωσαν με υπερβολική προσοχή συχνά δυσκολεύονται να μπουν σε ισότιμες σχέσεις. Μπορεί να περιμένουν από τον σύντροφο ή τους φίλους να τους φροντίζουν με παρόμοιο τρόπο. Αυτό δημιουργεί εντάσεις παρεξηγήσεις και συχνή απογοήτευση.
Πότε φαίνεται αν πραγματικά λειτουργεί
Το μεγάλο τεστ έρχεται όταν το παιδί βγει από το οικογενειακό περιβάλλον. Στο σχολείο γίνεται η πρώτη δοκιμασία. Στο πανεπιστήμιο η δεύτερη. Στην εργασία η πιο καθοριστική. Εκεί φαίνεται πόσο αντέχει στην πίεση. Πόσο μπορεί να αναλάβει πρωτοβουλίες. Πόσο εξελίσσεται χωρίς να υπάρχει κάποιος δίπλα του σε κάθε βήμα.
Στην πραγματικότητα το σύνδρομο του προικισμένου παιδιού σπάνια λειτουργεί προς όφελος του παιδιού. Η υπερβολική φροντίδα μπορεί να μοιάζει με αγάπη αλλά τελικά δημιουργεί άτομο που εξαρτάται συναισθηματικά από εξωτερική επιβεβαίωση. Δεν μαθαίνει πώς να παίρνει δύσκολες αποφάσεις. Ούτε πώς να διαχειρίζεται την ευθύνη για τις επιλογές του.
Έτσι γεννιέται το σημαντικό ερώτημα. Πόσο βοηθάμε το παιδί όταν του προσφέρουμε τα πάντα. Και πόσο το περιορίζουμε όταν δεν το αφήνουμε να κάνει τα δικά του λάθη.
Πώς μπορούν οι γονείς να δράσουν πιο ισορροπημένα
Εδώ μπαίνει στο παιχνίδι η γονεϊκή σοφία. Η ισορροπία. Η συνειδητή απόφαση να δώσει κανείς στο παιδί αυτά που χρειάζεται όχι απλώς αυτά που θέλει. Το πρώτο βήμα είναι να καταλάβουν οι γονείς ότι το παιδί δεν πρέπει να προστατεύεται από κάθε δυσκολία. Αντίθετα χρειάζεται να εκτίθεται σε μικρές, ελεγχόμενες προκλήσεις. Να μάθει να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του. Να βρίσκει λύσεις.
Η υγιής αυτονομία είναι βασικό θεμέλιο της ενήλικης ζωής.
Η αποτυχία είναι απαραίτητο κομμάτι μάθησης.
Η προσωπική ευθύνη βοηθά το παιδί να νιώθει ικανό.
Η προσπάθεια έχει μεγαλύτερη αξία από το αποτέλεσμα.
Η συνέπεια των γονιών χτίζει ασφάλεια.
Δεύτερο βήμα είναι να περιοριστούν οι υπερβολικές παροχές. Το παιδί δεν χρειάζεται να έχει πάντα τα καλύτερα. Χρειάζεται να έχει όσα πραγματικά το βοηθούν να αναπτυχθεί. Πολλές φορές το απλό είναι πιο αποτελεσματικό από το τέλειο.
Τρίτο βήμα είναι να ενισχυθεί η ενθάρρυνση. Να ακούγεται πιο συχνά το «δοκίμασε μόνος σου». Όχι ως πίεση αλλά ως εμπιστοσύνη. Το παιδί χρειάζεται να νιώσει ότι πιστεύουμε στις δυνατότητές του. Ότι έχει χώρο να διεκδικήσει. Να εκφράσει. Να δημιουργήσει.
Τελικά τι σημαίνει ανάπτυξη για ένα παιδί
Η αληθινή ωρίμανση έρχεται όταν το παιδί αναλαμβάνει ρόλους και ευθύνες. Όταν νιώθει ότι συνεισφέρει. Όταν καταλαβαίνει ότι οι συνέπειες των πράξεών του το αφορούν άμεσα. Η ανάπτυξη δεν χτίζεται στο υπερπροστατευμένο περιβάλλον. Χτίζεται στις μικρές καθημερινές προκλήσεις.
Το σύνδρομο του προικισμένου παιδιού μπορεί να μοιάζει με γονεϊκή αγάπη αλλά στην πραγματικότητα στερεί από το παιδί το πιο σημαντικό δώρο. Την ελευθερία να γίνει ο εαυτός του. Η λύση δεν είναι να σταματήσει κανείς να δίνει αγάπη. Η λύση είναι να τη δίνει με τρόπο που ενισχύει την ανεξαρτησία και όχι την εξάρτηση.
Το παιδί που αναπτύσσει αυτονομία είναι πιο δυνατό, πιο ικανό, πιο έτοιμο για τον κόσμο. Και αυτό είναι ίσως η μεγαλύτερη προίκα που μπορεί να του προσφέρει μια οικογένεια σήμερα.