Μόνο που τα «παιδιά» αυτά σπρώχνουν, βρίζουν, αποκλείουν, τραυματίζουν. Και τα άλλα «παιδιά», που το δέχονται, δεν ξεχνούν ποτέ. Μένουν με την εσωτερική ουλή, μεγαλώνουν κουβαλώντας ένα βάρος που κανένα παιδί δεν πρέπει να σηκώνει μόνο του. Κι εμείς, οι ενήλικες, αν παραμένουμε αμέτοχοι, γινόμαστε μέρος του προβλήματος.
Τα νούμερα δεν λένε ψέματα
Σύμφωνα με πανευρωπαϊκή έρευνα, πάνω από το 25% των μαθητών στην Ελλάδα δηλώνουν ότι έχουν βιώσει κάποια μορφή σχολικού εκφοβισμού. Οι μορφές ποικίλλουν: σωματικός εκφοβισμός, λεκτική κακοποίηση, κοινωνικός αποκλεισμός, ηλεκτρονικό bullying.
Πίσω από τα νούμερα, υπάρχουν παιδιά που δεν θέλουν να πάνε σχολείο. Παιδιά που κάνουν εμετό κάθε Δευτέρα πρωί από το άγχος. Παιδιά που νιώθουν «λίγα», «παράξενα», «μη αποδεκτά». Παιδιά που παύουν να μιλάνε. Που υποφέρουν σιωπηλά.
Όταν λέμε «παιδιά είναι», τι ακριβώς εννοούμε;
Η φράση «παιδιά είναι» υπονοεί πως οι συμπεριφορές αυτές είναι φυσιολογικές. Πως το να κοροϊδεύεις, να σπρώχνεις, να αποκλείεις, είναι στάδια «ανώδυνων» κοινωνικών μαχών. Είναι, όμως;
Δεν είναι «παιδική καζούρα» όταν ένα παιδί δεν θέλει να πάει σχολείο.
Δεν είναι «υπερευαισθησία» όταν ένα παιδί κλαίει κάθε μέρα.
Δεν είναι «παιχνίδι» όταν ένα παιδί αυτοτραυματίζεται.
Όσο συνεχίζουμε να ελαχιστοποιούμε τη σημασία τέτοιων συμπεριφορών, τόσο ενισχύουμε μια σιωπηρή αποδοχή της βίας. Τόσο μεγαλώνουμε αυριανούς ενήλικες που δεν ξέρουν να διαχειριστούν τις συγκρούσεις με σεβασμό, που θεωρούν ότι η επιβολή πάνω στον άλλον είναι τρόπος επιβίωσης.
Όλοι έχουμε ρόλο και ευθύνη
Το σχολικό bullying δεν αφορά μόνο τον θύτη και το θύμα. Αφορά τους συμμαθητές που κοιτάνε αλλού. Τους εκπαιδευτικούς που δεν τολμούν να αγγίξουν την καυτή πατάτα. Τους γονείς που λένε «ο δικός μου δεν θα έκανε ποτέ κάτι τέτοιο» ή «μη δίνεις σημασία, αν δεν απαντάς, θα σταματήσουν».
Πόσο λάθος. Αν δεν μιλάς, δεν σημαίνει ότι το πρόβλημα σταματά. Σημαίνει ότι το αφήνεις να θεριεύει.
Οι γονείς χρειάζεται να ακούνε πραγματικά τα παιδιά τους, χωρίς να υποτιμούν αυτό που νιώθουν. Οι δάσκαλοι να επιμορφώνονται, όχι μόνο στα διδακτικά αντικείμενα αλλά και στις ψυχοκοινωνικές δεξιότητες. Και οι σχολικές μονάδες να έχουν δομές υποστήριξης. Ψυχολόγους. Ενεργά πρωτόκολλα. Ομάδες παρέμβασης. Όχι τυπικά. Ουσιαστικά.
Η πρόληψη ξεκινά από το σπίτι
Ένα παιδί που σέβεται, έχει δει σεβασμό. Ένα παιδί που φέρεται με ενσυναίσθηση, έχει μεγαλώσει με ενσυναίσθηση. Δεν «γεννιέται» κανείς θύτης. Η βία είναι κάτι που μαθαίνεται και αναπαράγεται όταν παραμένει αναπάντητη.
Πώς αντιδρούμε όταν ακούμε το παιδί μας να λέει «δεν θέλω να κάτσω με τον Γιάννη γιατί είναι χοντρός»; Πώς απαντάμε όταν γελάει με τη διαφορετικότητα κάποιου συμμαθητή; Εκεί είναι η ώρα να μιλήσουμε. Όχι να γελάσουμε, να προσπεράσουμε ή να του πούμε «έλα τώρα, δεν το εννοείς». Εκεί μπαίνουν τα θεμέλια της ενσυναίσθησης.
Ο εκφοβισμός έχει κόστος και δεν είναι μόνο για το παιδί
Οι ψυχολόγοι συμφωνούν: παιδιά που υφίστανται bullying έχουν αυξημένες πιθανότητες για κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ακόμα και αυτοκτονικό ιδεασμό. Αλλά και τα παιδιά που εκφοβίζουν συστηματικά, συχνά κουβαλούν δικές τους δυσκολίες: παραμέληση, ενδοοικογενειακή βία, έλλειψη ορίων ή αγάπης.
Δεν υπάρχουν «κακά παιδιά». Υπάρχουν πληγωμένα παιδιά. Και αν δεν τα δούμε, η κοινωνία θα πληρώσει το τίμημα.
Ας μιλήσουμε. Ας ακουστούμε.
Δεν μπορούμε να διορθώσουμε ό,τι αγνοούμε. Κι ούτε μπορούμε να λύσουμε ό,τι σκεπάζουμε με την εύκολη ατάκα «παιδιά είναι». Το σχολείο πρέπει να είναι καταφύγιο γνώσης και ασφάλειας, όχι χώρος φόβου.
Ας γίνουμε η γενιά που δεν αποστρέφει το βλέμμα. Που διδάσκει την ευγένεια, το όριο, την αποδοχή. Που στέκεται δίπλα στο παιδί, είτε είναι το δικό της είτε όχι. Γιατί όταν ένα παιδί πονά, ολόκληρη η κοινωνία αιμορραγεί.
