“Μα γιατί το κάνει αυτό; Ποιος του το έμαθε;”
Δύσκολα θα βρούμε γονιό που δεν έχει αναρωτηθεί κάτι παρόμοιο βλέποντας το παιδί του να κάνει κάποια απότομη κίνηση ή ακούγοντάς το να λέει κάτι… καινούργιο. Αν έχετε υπάρξει κι εσείς σ’ αυτή τη θέση, τότε κατά πάσα πιθανότητα χρειάζεται να κοιτάξετε τριγύρω σας - ή στον καθρέφτη.
Η επιστημονική κοινότητα δεν διχάζεται καν πάνω στο θέμα: Τα παιδιά δεν μας ακούν. Μας παρακολουθούν.
Και μέσα από αυτή την καθημερινή παρακολούθηση χτίζουν λέξεις, συμπεριφορές και αντιδράσεις που δεν διδάσκουμε με λόγια αλλά με τη στάση μας, ξανά και ξανά. Και ξανά.
Η επιστήμη πίσω από τη σιωπηλή διδασκαλία
Εσείς, πώς συμπεριφέρεστε;
- Πώς μιλάτε στον ταμία; Λέτε “ευχαριστώ” στον άνθρωπο που σας εξυπηρετεί αντί να πείτε “τι λέμε Κωστάκη στον κύριο”;
- Τι κάνετε για το περιβάλλον; Αν μιλάτε στο παιδί για τη βιωσιμότητα σαν κάτι εντελώς θεωρητικό δεν αντιλαμβάνεται ότι οι πράξεις του έχουν επιπτώσεις. Ανακύκλωση, οικονομία, ηλεκτρικά οχήματα και οικιακοί φορτιστές έχουν σίγουρα άλλο αποτέλεσμα.
- Πώς συμπεριφέρεστε σε εσάς; Αν λέτε συνέχεια “είμαι χάλια” ή “πάχυνα”, το παιδί μαθαίνει να βλέπει τον εαυτό του μέσα από έναν φακό κριτικής και άγχους.
- Τι κάνετε με τις οθόνες; Αν του λέτε να μην είναι συνεχώς στο τάμπλετ, ενώ εσείς είστε συνεχώς στο κινητό, αντιλαμβάνεται μόνο το παράδειγμα, όχι τον κανόνα.
Ο ψυχολόγος Albert Bandura περιέγραψε ήδη από τη δεκαετία του ’60 τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης, γνωστή και ως social learning theory, σύμφωνα με την οποία τα παιδιά (αλλά και οι ενήλικες ακόμα) μαθαίνουν συμπεριφορές μέσω της παρατήρησης και της μίμησης άλλων ανθρώπων, ειδικά αυτών που έχουν συναισθηματική βαρύτητα γι’ αυτά - όπως οι γονείς.
Εκατοντάδες έρευνες έκτοτε καταλήγουν στα ίδια συμπεράσματα: ο παιδικός εγκέφαλος δεν μαθαίνει παθητικά αλλά ερμηνεύει, αντιγράφει, υιοθετεί.
Δεν χρειάζεται κάποιος επιστήμονας, βέβαια, για να το καταλάβουμε κι εμείς οι ίδιοι. “Σαν σφουγγάρι” λέμε ότι απορροφούν τα παιδιά κάθε νέα πληροφορία.
Δεν χρειάζεται να είστε “τέλειοι γονείς”
Η αλήθεια είναι πως είμαστε άνθρωποι. Κανείς δεν είναι τέλειος και η συμπεριφορά μας δεν γίνεται να είναι μονίμως υποδειγματική. Η ζωή μας άλλωστε είναι τέτοια που θα χάσουμε και την ψυχραιμία και την υπομονή μας, ουκ ολίγες φορές. Τις περισσότερες από αυτές, μπροστά στα παιδιά μας. Ή και εξαιτίας αυτών.
Και αυτό είναι ΟΚ.
Το σημαντικό είναι αυτό που κάνουμε μετά. Το πώς επανερχόμαστε στις εργοστασιακές μας ρυθμίσεις. Αν ξεφύγετε, ζητήστε συγγνώμη. Αν φωνάξετε, πείτε “δεν ήταν σωστό”. Τα παιδιά, άλλωστε, δεν θέλουν γονείς-ρομπότ, αλλά ανθρώπους που φαίνεται ότι προσπαθούν και είναι πάντα εκεί.
Πώς θα το πετύχετε αυτό; Ακολουθούν μερικοί τρόποι για να δώσετε (ή να γίνετε) το σωστό παράδειγμα προς μίμηση:
- Δείξτε σεβασμό σε κάθε άνθρωπο. Όχι μόνο εκεί που "μετράει", αλλά παντού.
- Διαχειριστείτε τις δυσκολίες μπροστά στα παιδιά, μην τις κρύβετε.
- Μοιραστείτε αποτυχίες σας: “Σήμερα έκανα ένα λάθος στη δουλειά. Δεν πειράζει, θα το διορθώσω”.
- Κάντε διάλειμμα από τις οθόνες ή ασχοληθείτε με το κινητό αφού το παιδί πάει για ύπνο.
- Μην ζητάτε πράγματα που δεν κάνετε: Αν θέλετε να λέει "παρακαλώ", πείτε το εσείς πρώτα.
- Μην απαιτείτε από τα παιδιά να πουν “συγγνώμη” όταν δεν κατανοούν το γιατί. Γι’ αυτά είναι μόνο μια λέξη. Μιλήστε τους πρώτα για τη μεταμέλεια.
- Επικοινωνήστε τα συναισθήματά σας. Το “είμαι κουρασμένη” είναι μάθημα συναισθηματικής ευφυΐας.
Μην ξεχνάτε πως το πιο ισχυρό μήνυμα είναι η καθημερινή σας στάση, ο τρόπος που λέτε “όχι” και “μπράβο”.
Ακόμα κι όταν νομίζετε ότι δεν σας ακούει, ότι είναι στο άλλο δωμάτιο, ότι δεν ενδιαφέρεται, το παιδί είναι εκεί και παρακολουθεί. Αντιγράφει. Γιατί, κυρίως, σας θαυμάζει. Είστε η βάση του, το μόνο πράγμα που γνωρίζει με βεβαιότητα σ’ αυτόν τον κόσμο. Και το μόνο που χρειάζεται για να σας ακολουθήσει, είναι να σας δει να περπατάτε στον δρόμο που του δείχνετε.