Πότε ο θυμός είναι υγιής
Ο θυμός είναι μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης. Το παιδί μαθαίνει τα όρια, τη διάθεση να αντισταθεί, την ανάγκη να εκφράσει τη δική του βούληση. Σε πολλές περιπτώσεις ο θυμός είναι μια μορφή επικοινωνίας. Το μικρό παιδί δεν έχει ακόμη την ικανότητα να εξηγήσει με λέξεις τι δυσκολεύεται να διαχειριστεί. Έτσι χρησιμοποιεί το σώμα και τη φωνή του για να δείξει ότι κάτι το δυσκολεύει ή το υπερφορτώνει.
Σύμφωνα με παιδοψυχολόγους, ο θυμός είναι συχνά ένδειξη ότι το παιδί νιώθει ασφαλές με τους γονείς του. Τα παιδιά ξεσπούν εκεί όπου αισθάνονται άνετα να εκφραστούν χωρίς φόβο. Αυτό για πολλούς γονείς είναι μια ανακούφιση. Δείχνει ότι η σχέση παίζει προστατευτικό ρόλο.
Οι αντιδράσεις θυμού μπορεί να είναι αναμενόμενες σε συγκεκριμένες αναπτυξιακές φάσεις. Η νηπιακή ηλικία, για παράδειγμα, είναι γεμάτη εντάσεις, γιατί το παιδί αποκτά αυτονομία αλλά ταυτόχρονα δεν διαθέτει τις δεξιότητες αυτορρύθμισης. Ο θυμός λοιπόν είναι εργαλείο μάθησης. Είναι το μέσο με το οποίο το παιδί αρχίζει να εξερευνά τη συναισθηματική του αντοχή και τις πρώτες στρατηγικές διαχείρισης.
Πότε ο θυμός είναι καμπανάκι κινδύνου
Παρότι ο θυμός είναι συχνά φυσιολογικός, υπάρχουν ενδείξεις που μπορεί να υποδεικνύουν ότι το παιδί δυσκολεύεται σημαντικά. Αυτές οι ενδείξεις δεν σημαίνουν απαραίτητα κάτι σοβαρό, αλλά αποτελούν σήμα για μεγαλύτερη προσοχή από τον γονιό.
Έντονο άγχος, δυσκολίες στον ύπνο, επιθετικότητα προς άλλα παιδιά, επαναλαμβανόμενα ξεσπάσματα που διαρκούν πολύ καιρό και επηρεάζουν την καθημερινότητα του παιδιού μπορεί να είναι ενδείξεις ότι χρειάζεται παρέμβαση. Επίσης το παιδί που αποσύρεται μετά από έντονα ξεσπάσματα, που δείχνει ενοχές ή αδυναμία να ηρεμήσει, βρίσκεται σε μια εσωτερική σύγκρουση που χρειάζεται διερεύνηση.
Οι ειδικοί τονίζουν ότι ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται όταν ο θυμός συνοδεύεται από έντονη αυτομομφή. Το παιδί που λέει ότι δεν αξίζει, ότι δεν το αγαπούν ή ότι δεν είναι «καλό» παιδί, πιθανότατα βιώνει έντονη συναισθηματική πίεση. Εκεί, ο γονιός πρέπει να δράσει άμεσα και υποστηρικτικά.
Πώς μπορεί ο γονιός να ανταποκριθεί
Ο τρόπος που αντιδρά ο γονιός μπορεί να καθορίσει το πώς θα εξελιχθεί ο θυμός του παιδιού. Η ψυχραιμία του ενήλικα είναι κρίσιμη. Το παιδί παρατηρεί, μιμείται και ρυθμίζεται μέσα από το παράδειγμα που του δίνει ο γονιός.
- Η ηρεμία είναι κλειδί. Όταν ο γονιός αντιδρά με φωνές ή άγχος, το παιδί μαθαίνει ότι ο θυμός είναι επικίνδυνος και οδηγεί σε σύγκρουση. Όταν αντίθετα ο ενήλικας διατηρεί την ηρεμία του, το παιδί νιώθει ασφαλές και έχει σταδιακά τη δυνατότητα να ανακάμψει από την ένταση.
- Η αναγνώριση του συναισθήματος βοηθά. Το παιδί που ακούει από τον γονιό ότι καταλαβαίνει την απογοήτευση ή την έντασή του νιώθει πως το συναίσθημά του έχει χώρο. Αυτό δεν σημαίνει ότι επιτρέπονται όλες οι συμπεριφορές. Σημαίνει όμως ότι η έκφραση του συναισθήματος δεν είναι κακή.
- Η σταθερότητα των ορίων προσφέρει ασφάλεια. Τα όρια δεν πρέπει να αλλάζουν ανάλογα με την ένταση της στιγμής. Το παιδί χρειάζεται σταθερό πλαίσιο. Χρειάζεται να ξέρει τι επιτρέπεται και τι όχι. Αυτό μειώνει τα ξεσπάσματα μακροπρόθεσμα.
- Η σύνδεση μετά από το ξέσπασμα είναι απαραίτητη. Το παιδί χρειάζεται αγκαλιά, κατανόηση και χρόνο να μιλήσει. Η στιγμή μετά την ένταση είναι εκείνη που χτίζει ή επαναφέρει τη σχέση εμπιστοσύνης.
Τι μπορεί να προκαλεί τον θυμό
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν τον θυμό των παιδιών. Η κόπωση είναι ένας από τους βασικότερους. Ένα παιδί που έχει πιεστεί μέσα στη μέρα μπορεί να έχει πολύ μικρό περιθώριο αντοχής. Αντίστοιχα, η πείνα, η υπερδιέγερση από οθόνες, οι αλλαγές στη ρουτίνα ή οι συγκρούσεις στο σχολείο μπορούν να αυξήσουν την ευαισθησία του παιδιού.
Πολύ συχνά ο θυμός είναι στην πραγματικότητα φόβος ή άγχος που δεν έχει εκφραστεί. Το παιδί που αντιμετωπίζει νέες καταστάσεις, αλλαγές στο σπίτι ή στο σχολείο, δυσκολίες με φίλους ή αίσθηση ανασφάλειας, εκδηλώνει τον φόβο του μέσα από τον θυμό. Το ίδιο ισχύει και για την ανάγκη για προσοχή. Ένα παιδί που νιώθει παραμελημένο ή μη ακουσμένο θα βρει τρόπο να τραβήξει το βλέμμα του γονιού, συχνά μέσα από έντονα ξεσπάσματα.
Πώς βοηθάμε το παιδί να μάθει να διαχειρίζεται τον θυμό του
Η διαχείριση του θυμού δεν μαθαίνεται από τη μια μέρα στην άλλη. Είναι μια δεξιότητα που χρειάζεται χρόνο, καθοδήγηση και εμπειρία. Μπορούμε όμως να βοηθήσουμε το παιδί να κάνει βήματα προς την αυτορρύθμιση.
- Η εκπαίδευση στο συναίσθημα είναι πολύτιμη. Όταν το παιδί μαθαίνει να ονομάζει το συναίσθημά του, παίρνει έναν τρόπο να το εκφράσει χωρίς να εκρήγνυται. Ακόμη και απλές φράσεις όπως νιώθω θυμό ή είμαι στενοχωρημένο μπορούν να λειτουργήσουν ανακουφιστικά.
- Η ρουτίνα προσφέρει σταθερότητα. Τα παιδιά χρειάζονται προβλεψιμότητα για να νιώσουν ασφαλή. Η σταθερή ώρα ύπνου, η ομαλή εναλλαγή δραστηριοτήτων και ο ξεκάθαρος ρυθμός της ημέρας μειώνουν την ένταση.
- Ο χρόνος με τον γονιό είναι θεραπευτικός. Έστω και λίγα λεπτά ουσιαστικής σύνδεσης καθημερινά μπορούν να λειτουργήσουν προστατευτικά. Το παιδί που νιώθει πλήρες συναισθηματικά έχει λιγότερη ανάγκη να εκφράσει ένταση.
Ο θυμός στα παιδιά δεν πρέπει να μας τρομάζει
Ο θυμός στα παιδιά δεν είναι κάτι που πρέπει να μας τρομάζει. Είναι ένα φυσιολογικό, αναμενόμενο και συχνά υγιές σημείο της ανάπτυξης. Όμως ταυτόχρονα ο ρόλος του γονιού είναι καθοριστικός. Η ηρεμία του, η συνέπειά του, η κατανόηση και η σύνδεση είναι οι πιο ισχυροί μηχανισμοί για να βοηθήσει το παιδί να μάθει να διαχειρίζεται το συναίσθημά του.
Η ουσία βρίσκεται στο να δούμε τον θυμό όχι ως απειλή αλλά ως πρόσκληση. Πρόσκληση για επικοινωνία, για σύνδεση και για βαθύτερη κατανόηση του παιδιού μας καθώς μεγαλώνει.