Η πρώτη μας αντίδραση είναι συνήθως η απογοήτευση ή ο θυμός. Ωστόσο, τα παιδικά ψέματα δεν είναι πάντα ένδειξη κακής συμπεριφοράς ή απουσίας ηθικής. Αντιθέτως, πολλές φορές αποκαλύπτουν την ανάγκη του παιδιού να προστατέψει τον εαυτό του, να αποφύγει τη σύγκρουση ή απλώς να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του.
Για να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να μάθουν την αξία της ειλικρίνειας, είναι σημαντικό πρώτα να καταλάβουμε γιατί λένε ψέματα. Παρακάτω παρουσιάζονται τέσσερις βασικοί λόγοι που τα οδηγούν σε αυτή τη συμπεριφορά.
1. Για να αποφύγουν την τιμωρία
Ένας από τους πιο συνηθισμένους λόγους που τα παιδιά λένε ψέματα είναι ο φόβος της τιμωρίας. Όταν το παιδί γνωρίζει ότι η πράξη του θα έχει συνέπειες, προσπαθεί να καλύψει την αλήθεια για να προστατευτεί. Δεν το κάνει απαραίτητα από δόλο, αλλά από φόβο. Ειδικά όταν οι γονείς αντιδρούν έντονα ή θυμώνουν εύκολα, το παιδί μαθαίνει ότι το ψέμα είναι ένας τρόπος να αποφύγει την ένταση.
Σε αυτή την περίπτωση, είναι σημαντικό να δείξουμε κατανόηση και να μην υπερβάλουμε στις αντιδράσεις μας. Μπορούμε να εξηγήσουμε ότι το λάθος δεν είναι κάτι τρομερό, αρκεί να ειπωθεί η αλήθεια. Όταν το παιδί νιώσει ασφάλεια, θα έχει μικρότερη ανάγκη να κρύψει την πραγματικότητα.
2. Για να εντυπωσιάσουν ή να νιώσουν σημαντικά
Πολλά παιδιά λένε ψέματα για να τραβήξουν την προσοχή ή να φανούν πιο ενδιαφέροντα. Ίσως πουν ότι έχουν ένα παιχνίδι που δεν έχουν, ότι γνωρίζουν κάτι που δεν ισχύει ή ότι έκαναν κάτι σπουδαίο στο σχολείο. Πίσω από αυτά τα ψέματα, συχνά κρύβεται η ανάγκη για αναγνώριση και αποδοχή.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν χρειάζεται να επικρίνουμε το παιδί, αλλά να αναζητήσουμε τι του λείπει. Μήπως δεν νιώθει ότι το ακούμε αρκετά; Μήπως έχει ανάγκη να νιώσει ότι το θαυμάζουμε; Αν φροντίσουμε να ενισχύουμε την αυτοπεποίθησή του και να το επαινούμε για όσα πραγματικά καταφέρνει, θα μειωθεί η ανάγκη του να «παραποιεί» την αλήθεια.
3. Επειδή δοκιμάζουν τα όριά τους
Τα παιδιά, ειδικά σε μικρές ηλικίες, βρίσκονται σε μια συνεχή διαδικασία εξερεύνησης. Θέλουν να καταλάβουν πώς λειτουργεί ο κόσμος και ποια είναι τα όρια των μεγάλων. Το ψέμα μπορεί να είναι απλώς ένα πείραμα: «Τι θα γίνει αν πω κάτι που δεν είναι αλήθεια; Θα με καταλάβουν;».
Αυτή η συμπεριφορά δεν είναι ένδειξη κακής πρόθεσης, αλλά δείγμα ανάπτυξης. Μέσα από αυτές τις δοκιμές, τα παιδιά μαθαίνουν τη διαφορά ανάμεσα στην αλήθεια και το ψέμα, και τις συνέπειες που έχει το καθένα. Ο ρόλος του γονιού είναι να καθοδηγεί με ηρεμία, εξηγώντας με παραδείγματα και χωρίς να ντροπιάζει το παιδί.
4. Γιατί δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τη φαντασία από την πραγματικότητα
Ιδιαίτερα τα μικρότερα παιδιά έχουν έντονη φαντασία και συχνά δεν μπορούν να διακρίνουν πού τελειώνει το «όνειρο» και πού αρχίζει η αλήθεια. Όταν το παιδί μας πει ότι είδε νεράιδες ή ότι το αγαπημένο του παιχνίδι του μίλησε, δεν λέει ψέματα με την ενήλικη έννοια του όρου. Απλώς εκφράζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον κόσμο.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να συμμετέχουμε στο παιχνίδι της φαντασίας του, χωρίς να το αποθαρρύνουμε. Καθώς μεγαλώνει, θα αρχίσει από μόνο του να καταλαβαίνει τη διαφορά ανάμεσα στον φανταστικό και τον πραγματικό κόσμο.
Πώς να βοηθήσουμε το παιδί να αγαπήσει την ειλικρίνεια
Το πιο σημαντικό που μπορούμε να προσφέρουμε είναι ένα περιβάλλον ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Όταν το παιδί νιώθει ότι μπορεί να μιλήσει ελεύθερα χωρίς να φοβάται, θα είναι πιο πρόθυμο να πει την αλήθεια. Επίσης, το παράδειγμα των γονιών έχει τεράστια σημασία. Αν εμείς οι ίδιοι είμαστε ειλικρινείς, ακόμα και σε μικρά πράγματα, το παιδί θα μάθει ότι η ειλικρίνεια είναι μια σημαντική αξία και όχι απλώς ένας κανόνας.
Η αγάπη για την ειλικρίνεια χρειάζεται χρόνο για να καλλιεργηθεί. Με υπομονή και κατανόηση, τα παιδιά θα μάθουν ότι με το να λένε την αλήθεια δεν έχουν να φοβηθούν τίποτα και επίσης θα καταλάβουν ότι μόνο έτσι θα δημιουργήσουν σχέσεις εμπιστοσύνης με τους γύρω τους!
