Η τροφική νεοφοβία είναι ένα φαινόμενο απολύτως συνηθισμένο στην προσχολική ηλικία. Και ναι, μπορεί να φτάσει στο σημείο που η επιλεκτικότητα του παιδιού να χτυπάει κυριολεκτικά κόκκινο. Ωστόσο, όσο αγχωτικό και αν μοιάζει για τους γονείς, αποτελεί συνήθως μια φυσιολογική φάση που μπορεί να αντιμετωπιστεί με υπομονή, γνώση και σωστή καθοδήγηση.
Η πρώτη, πιο καθαρή εικόνα της τροφικής νεοφοβίας είναι η άρνηση του παιδιού να δοκιμάσει κάτι νέο. Μπορεί να κολλήσει σε δύο ή τρία φαγητά, να αρνείται επίμονα οτιδήποτε έχει διαφορετικό χρώμα ή υφή και να θυμώνει μπροστά σε ένα νέο πιάτο. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Τα παιδιά σε αυτές τις ηλικίες αρχίζουν να αναπτύσσουν μια έντονη αίσθηση αυτονομίας και ο έλεγχος του φαγητού γίνεται συχνά το πρώτο τους πεδίο διεκδίκησης.
Γιατί εμφανίζεται η τροφική νεοφοβία
Η νεοφοβία στο φαγητό συνδέεται βαθιά με την αναπτυξιακή εξέλιξη του παιδιού. Όταν ένα παιδί περνά την ηλικία των δύο έως τριών ετών, ο εγκέφαλός του γίνεται πιο επιλεκτικός απέναντι στα αισθητηριακά ερεθίσματα. Τα έντονα χρώματα, οι περίεργες υφές, τα φαγητά που ανακατεύουν γλυκές και αλμυρές γεύσεις μπορεί να το τρομάζουν.
Αυτή η αντίδραση είναι μια παλιά βιολογική μνήμη. Στο ένστικτο επιβίωσης του ανθρώπου, η αποφυγή άγνωστων τροφών αποτελούσε προστατευτικό μηχανισμό. Σήμερα εκδηλώνεται ως δισταγμός. Η νεοφοβία δεν σημαίνει πείσμα ούτε κακή ανατροφή. Είναι στάδιο ωρίμανσης, μια φυσική διαδικασία που χρειάζεται καθοδήγηση αλλά όχι πίεση.
Υπάρχει όμως και ένας δεύτερος παράγοντας. Τα παιδιά σε αυτές τις ηλικίες διαφοροποιούνται από τους γονείς και θέλουν να αποκτήσουν έλεγχο. Η άρνηση του φαγητού τους δίνει μια αίσθηση δύναμης που δεν μπορούν να βρουν αλλού. Το τραπέζι γίνεται έτσι πεδίο διαπραγμάτευσης και συχνά έντασης.
Πότε η επιλεκτικότητα γίνεται πρόβλημα
Ενώ η νεοφοβία θεωρείται φυσιολογική, υπάρχουν περιπτώσεις που η επιλεκτικότητα μπορεί να γίνει περιοριστική. Αυτό συμβαίνει όταν το παιδί επιμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα να τρώει μόνο μια πολύ μικρή ομάδα τροφών. Αν αποκλείει σχεδόν όλες τις πρωτεΐνες ή όλες τις φρέσκες τροφές ή αν παρουσιάζει άγχος ακόμη και μπροστά σε ένα νέο πιάτο, τότε χρειάζεται περισσότερη προσοχή.
Ειδικά όταν συνοδεύεται από απώλεια βάρους ή καθυστέρηση στην ανάπτυξη, καλό είναι να ζητηθεί η γνώμη παιδιάτρου ή διατροφολόγου. Η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να αποτρέψει την παγίωση μιας διατροφικής συμπεριφοράς που δυσκολεύει τόσο το παιδί όσο και την οικογένεια. Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις το θέμα δεν είναι ιατρικό αλλά συμπεριφορικό και χρειάζεται αλλαγή τακτικής από τους γονείς.
Πώς βοηθάμε ένα παιδί που φοβάται τις νέες τροφές
Η μεγαλύτερη πρόκληση για έναν γονιό είναι να διατηρήσει την ψυχραιμία του. Η πίεση, η διαπραγμάτευση και οι απειλές όχι μόνο δεν βοηθούν αλλά κάνουν το παιδί να νιώθει ότι το φαγητό είναι μια εμπειρία γεμάτη ένταση. Ο στόχος δεν είναι απλώς να φάει. Ο στόχος είναι να νιώσει ασφάλεια.
Το πρώτο βήμα είναι η επαφή χωρίς υποχρέωση. Βάζουμε στο τραπέζι μικρές ποσότητες νέων τροφών χωρίς να περιμένουμε ότι θα τις δοκιμάσει. Το βλέπει, το μυρίζει, το ακουμπά αν θέλει. Με αυτό τον τρόπο σπάει το άγνωστο. Η ήρεμη επαφή με νέες τροφές χωρίς πίεση βοηθά το παιδί να χτίσει εμπιστοσύνη και ανοίγει τον δρόμο για την πρώτη δοκιμή.
Το δεύτερο βήμα είναι η μίμηση. Τα μικρά παιδιά μιμούνται ό,τι βλέπουν. Αν οι γονείς τρώνε μπροστά του μια νέα τροφή με φυσικότητα και χαρά, το παιδί νιώθει μεγαλύτερη ασφάλεια. Οι οικογενειακές στιγμές γύρω από το τραπέζι πρέπει να γίνονται ευχάριστες και ήρεμες. Αυτό δημιουργεί θετικές συνδέσεις και βοηθά το παιδί να ανοιχτεί σε νέες εμπειρίες.
Τρίτο βήμα είναι η σταθερότητα. Μικρά, επαναλαμβανόμενα βήματα. Το παιδί βλέπει την ίδια τροφή ξανά και ξανά χωρίς πίεση. Η επαναληπτική έκθεση λειτουργεί σαν γέφυρα. Με τον καιρό, αυτό που κάποτε το φόβιζε γίνεται γνώριμο.
Τι να αποφεύγουν οι γονείς
Υπάρχουν μερικές πρακτικές που κάνουν την κατάσταση ακόμη πιο δύσκολη. Η πίεση, το τάισμα με το ζόρι και ο εκβιασμός δημιουργούν φόβο. Το παιδί τότε δεν απορρίπτει απλώς τη γεύση. Απορρίπτει τη στιγμή. Αποφεύγουμε επίσης τα ξεχωριστά γεύματα. Όταν το παιδί μαθαίνει ότι υπάρχει πάντα εναλλακτική επιλογή, η νεοφοβία ενισχύεται.
Εξίσου σημαντικό είναι να αποφεύγουμε τα έντονα σχόλια μπροστά σε τρίτους. Τα παιδιά ακούνε και εσωτερικεύουν. Χρειάζεται υποστήριξη και ενθάρρυνση, όχι ταμπέλες.
Το πιο σημαντικό που πρέπει να θυμούνται οι γονείς είναι ότι η νεοφοβία είναι μια φάση που συνήθως περνά όταν η οικογένεια παραμένει σταθερή, ήρεμη και υπομονετική. Η προσέγγιση με κατανόηση είναι το κλειδί.
Το τραπέζι ως χώρος σύνδεσης και όχι μάχης
Η νεοφοβία δεν είναι μόνο θέμα φαγητού. Είναι ένα παράθυρο στο συναισθηματικό κόσμο του παιδιού. Μέσα από το φαγητό εκφράζει φόβο, ανάγκη για αυτονομία, ανάγκη για ασφάλεια. Αν οι γονείς μπορέσουν να δουν πέρα από την άρνηση και να εστιάσουν στη σχέση, τότε η φάση αυτή γίνεται ευκαιρία. Ευκαιρία για ενσυναίσθηση, για επικοινωνία και για μια πιο υγιή καθημερινότητα.
Το τραπέζι τελικά είναι ένας μικρός οικογενειακός καθρέφτης. Αν γεμίζει ένταση, το παιδί το νιώθει. Αν γεμίζει ασφάλεια, το παιδί ανοίγει. Η θετική σχέση με το φαγητό χτίζεται μέσα από την καθημερινή, ήρεμη εμπειρία και όχι μέσα από επιβολή, όσο καλοπροαίρετη κι αν είναι.
Η τροφική νεοφοβία μπορεί να χτυπήσει κόκκινο, αλλά δεν χρειάζεται να χτυπήσει και η δική σας ανησυχία. Με συνέπεια, απλότητα και τρυφερή καθοδήγηση, το παιδί θα κάνει σταδιακά τα δικά του μικρά βήματα. Και κάθε μικρή γεύση που τολμά να δοκιμάζει είναι μια νίκη που αξίζει να γιορτάζεται.
