Ζούμε για να δουλεύουμε; Ή δουλεύουμε για να ζούμε;
Το ερώτημα δεν είναι καινούριο. Από τον Μαρξ μέχρι τον Στιβ Τζομπς και από τον παππού μας στο καφενείο μέχρι τις νεαρές φωνές της Generation Z που κάνουν unfollow το corporate lifestyle, όλοι έχουν άποψη. Αλλά εμείς; Εμείς που τρέχουμε με ένα τάπερ στο χέρι και μια λίστα υποχρεώσεων στο κινητό; Εμείς που δουλεύουμε με την ελπίδα πως κάποια μέρα «θα χαλαρώσουμε» και συχνά δεν προλαβαίνουμε καν να σκεφτούμε γιατί δουλεύουμε;
Για πολλούς, η απάντηση είναι απλή: δουλεύουμε γιατί πρέπει. Για να πληρώσουμε το ρεύμα, να βάλουμε βενζίνη, να φάμε. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να φιλοσοφούμε το εργασιακό μας αποτύπωμα - έχουμε λογαριασμούς. Όμως ακόμα κι αν η ανάγκη μάς κρατάει σε μια δουλειά, αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να σβήσουμε εντελώς τα υπόλοιπα κομμάτια του εαυτού μας. Γιατί το πρόβλημα δεν είναι μόνο ότι δουλεύουμε πολλές ώρες. Το πρόβλημα είναι ότι η δουλειά αρχίζει να καταπίνει τη ζωή.
Δεν προλαβαίνουμε να δούμε τα παιδιά μας. Δεν έχουμε κουράγιο για φίλους. Ξεχνάμε να διαβάσουμε, να περπατήσουμε, να ονειρευτούμε. Γυρνάμε σπίτι και το μόνο που θέλουμε είναι σιωπή, επειδή είμαστε εξαντλημένοι.
Το επάγγελμα ως ταυτότητα
Μία από τις πιο συνηθισμένες ερωτήσεις σε μια νέα γνωριμία είναι: «Με τι ασχολείσαι;» Όχι τι σε κάνει ευτυχισμένο, όχι πώς περνάς τον ελεύθερο χρόνο σου, αλλά τι δουλειά κάνεις.
Όπως όλες οι εργαζόμενες μητέρες, έτσι κι εγώ έχω πάρει πολλή επιβεβαίωση από τη δουλειά μου, έχω ακούσει ενθαρρυντικά λόγια, έχω νιώσει περηφάνια με μια προαγωγή κι έχω χαρεί με μια αύξηση. Κι όμως, κανένα από αυτά δεν με περιγράφει τόσο καλά όσο το βλέμμα της κόρης μου όταν γυρίζω σπίτι στις 8:30 μ.μ. και τη βρίσκω μισοκοιμισμένη με το βιβλίο στα χέρια, ενώ με περιμένει για να της το διαβάσω και να της πω καληνύχτα.
Το επάγγελμα μάς ορίζει για τον έξω κόσμο. Αλλά ποιος μάς ορίζει για τον εαυτό μας;
Η σιωπηλή εξάντληση
Δεν θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη φορά που άκουσα τη λέξη «burnout». Δεν ήταν σε κάποιο ψυχολογικό άρθρο, ούτε σε συνέντευξη ειδικού. Ήταν από μία φίλη που είναι δασκάλα. Μου είπε: «Δεν αντέχω άλλο να είμαι χρήσιμη. Θέλω απλώς να υπάρχω.»
Η αλήθεια είναι πως οι περισσότερες γυναίκες —και ειδικά οι μητέρες— νιώθουμε πολλές φορές πως έχουμε δύο δουλειές: τη δουλειά του γραφείου και τη δουλειά του σπιτιού. Και τις δύο τις αντιμετωπίζουμε σαν να είμαστε αναλώσιμες αν δεν αποδώσουμε 100%.
Και τότε έρχεται η εξάντληση. Η ψυχική, η σωματική, η υπαρξιακή. Δεν είναι κόπωση, είναι απώλεια εαυτού. Ξεχνάς τι σου άρεσε κάποτε. Δεν έχεις χρόνο να θυμηθείς. Το μόνο που σου μένει είναι ένα αίσθημα ότι όλη σου η μέρα είναι υποχρέωση.
Η απάτη της «ισορροπίας»
Όσοι είναι έξω από τον χορό, μιλάνε «work-life balance». Πώς όμως ορίζεις ισορροπία όταν η ζυγαριά γέρνει διαρκώς προς το «πρέπει»;
Η αλήθεια είναι πως η ισορροπία δεν είναι αριθμητικό ζήτημα. Δεν είναι να δουλεύεις 8 ώρες και να ξεκουράζεσαι 8. Είναι το πώς νιώθεις όταν τελειώνει η μέρα. Είσαι ικανοποιημένη; Είσαι παρούσα στη ζωή σου; Ή έχεις μετατραπεί σε έναν μηχανισμό που λειτουργεί με deadlines και ξυπνητήρια;
Πολλές φορές, μέσα στην προσπάθειά μας να τα προλάβουμε όλα, παραβλέπουμε το πιο σημαντικό: κανείς δεν θυμάται τα emails που απαντήθηκαν στις 10 το βράδυ. Θυμούνται αν ήσουν εκεί στο σχολικό θέατρο. Θυμούνται αν γελάσατε στο τραπέζι. Θυμούνται αν άκουγες όταν μιλούσαν.
Η εσωτερική παραίτηση
Υπάρχει κι ένας άλλος κίνδυνος: να συνεχίσουμε να δουλεύουμε, να τσεκάρουμε κουτάκια, να είμαστε «παρούσες», αλλά να έχουμε παραιτηθεί εσωτερικά. Να μην προσδοκούμε τίποτα. Να έχουμε πειστεί πως η δουλειά είναι αυτό που πρέπει να κυριαρχεί στη ζωή μας, και η υπόλοιπη ύπαρξή μας να είναι κάτι σαν bonus.
Είναι παγίδα. Και είναι επικίνδυνη. Γιατί κανένα επαγγελματικό επίτευγμα δεν γεμίζει τα κενά της απουσίας, της μοναξιάς ή της αποσύνδεσης από το πραγματικό νόημα, το οποίο δεν είναι άλλο από την ευτυχία μας.
Η ευθύνη της επιλογής
Δεν μπορώ να σου πω να τα παρατήσεις όλα και να πας να φυτέψεις ντομάτες σε ένα νησί. Κάποιες από εμάς έχουμε δάνεια, παιδιά, φροντιστήρια, μητέρες άρρωστες, λογαριασμούς που δεν περιμένουν.
Αυτό που μπορώ να σου πω όμως, με την εμπειρία μιας γυναίκας που κάποτε πίστεψε πως αν δουλέψει λίγο ακόμα θα νιώσει ολοκληρωμένη, είναι το εξής:
Το να δουλεύεις και να μάλιστα να είσαι καλή στη δουλειά σου ενώ είσαι και μαμά, δεν είναι ντροπή. Αλλά το να ζεις μόνο για να δουλεύεις, είναι απώλεια.
Αν δεν διεκδικήσουμε εμείς τη ζωή μας, κανείς δεν θα μας τη χαρίσει. Ούτε οι εταιρείες, ούτε οι προϊστάμενοι, ούτε τα επαγγελματικά ιδεώδη. Το δικαίωμα να είμαστε μητέρες, γυναίκες, φίλες, κόρες, σύντροφοι και άνθρωποι πέρα από τον τίτλο της δουλειάς μας, ίσως είναι η πιο επαναστατική (και απαραίτητη) πράξη της εποχής μας.
Ο χρόνος δεν γυρνάει πίσω
Κάθε απόγευμα που φεύγω λίγο νωρίτερα για να προλάβω το μάθημα πιάνου του γιου μου, κάτι μέσα μου νιώθει ενοχές. Και κάθε φορά που βλέπω το χαμόγελό του όταν με βλέπει, θυμάμαι: γι’ αυτό δουλεύω. Όχι για να είμαι η καλύτερη, αλλά για να μπορώ να υπάρχω στις στιγμές που έχουν πραγματικά σημασία.
Ο χρόνος δεν επιστρέφει. Οι άνθρωποι δεν είναι δεδομένοι. Η ζωή δεν είναι check-list.
Οπότε όχι. Δεν ζούμε για να δουλεύουμε.
Δουλεύουμε για να μπορούμε να ζούμε. Όπως θέλουμε. Όσο μπορούμε. Μαζί με όσους αγαπάμε.