Τα όρια δεν είναι τιμωρία
Στη γονεϊκή γλώσσα, η λέξη «όρια» συχνά παρεξηγείται. Συνδέεται με αυστηρότητα, με φωνές, με «όχι». Στην πραγματικότητα, όμως, τα όρια δεν είναι εμπόδια. Είναι πλαίσιο. Είναι η γραμμή που λέει στο παιδί «μέχρι εδώ είσαι ασφαλής».
Ένα παιδί χωρίς όρια, μπερδεύεται. Στην αρχή χαίρεται την ελευθερία του, μα πολύ γρήγορα αρχίζει να αγχώνεται. Δεν ξέρει πού επιτρέπεται να πάει και πού όχι, τι είναι σωστό και τι όχι. Και το άγχος αυτό μεταφράζεται σε νεύρα, αντιδράσεις, ξεσπάσματα. Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Rudolf Dreikurs, «ένα παιδί που δεν γνωρίζει τα όριά του, αισθάνεται χαμένο».
Η γονεϊκή αγάπη δεν φαίνεται όταν αφήνουμε το παιδί να κάνει ό,τι θέλει, αλλά όταν το καθοδηγούμε με σταθερότητα και κατανόηση. Τα παιδιά δεν ζητούν να έχουν πάντα δίκιο· ζητούν να ξέρουν τι να περιμένουν.
Η νέα εποχή της «ήπιας γονεϊκότητας»
Τα τελευταία χρόνια, η έννοια της «ήπιας γονεϊκότητας» έχει κερδίσει έδαφος κι όχι άδικα. Μας έμαθε να μιλάμε στο παιδί με σεβασμό, να αποφεύγουμε τη βία, να εξηγούμε αντί να φωνάζουμε. Όμως κάπου στη μετάφραση χάθηκε η ισορροπία.
Πολλοί γονείς, προσπαθώντας να είναι «ήπιοι», αποφεύγουν κάθε σύγκρουση. Δεν θέλουν να πουν «όχι», δεν θέλουν να απογοητεύσουν. Κι έτσι, χωρίς να το καταλάβουν, αφήνουν το παιδί χωρίς καθοδήγηση. Η αγάπη γίνεται υπερπροστασία, ο διάλογος γίνεται διαπραγμάτευση. Το παιδί μαθαίνει ότι όλα επιτρέπονται κι αυτό δεν το κάνει πιο ευτυχισμένο. Το κάνει ανασφαλές.
Η ασφάλεια για ένα παιδί δεν βρίσκεται στην απουσία ορίων, αλλά στη σταθερότητά τους. Το «όχι» μπορεί να ειπωθεί με αγάπη, το «μέχρι εδώ» με τρυφερότητα. Το παιδί δεν χρειάζεται έναν φίλο, αλλά έναν ενήλικα που θα το καθοδηγήσει με συνέπεια. Όπως είπε ο Φρόιντ, «πριν ένα παιδί μάθει να αγαπά, πρέπει να μάθει να εμπιστεύεται».
Οι γονείς της υπερκόπωσης
Οι σημερινοί γονείς δεν είναι αδιάφοροι, είναι εξαντλημένοι. Δουλεύουν πολλές ώρες, τρέχουν ανάμεσα σε υποχρεώσεις, και μέσα σε όλα αυτά παλεύουν να είναι «καλοί». Οι ενοχές περισσεύουν: Mήπως του φώναξα; Mήπως δεν του μίλησα σωστά; Mήπως το πιέζω;
Και κάπου εκεί, μέσα στην ανάγκη να μην πληγώσουν, αφήνουν το παιδί χωρίς σταθερές. Το σπίτι γίνεται χώρος χωρίς σαφή ρόλο εξουσίας. Οι γονείς προσπαθούν να κερδίσουν το παιδί με λογικά επιχειρήματα, ενώ εκείνο έχει ανάγκη από σταθερότητα, όχι από επιχειρηματολογία.
Η αλήθεια είναι πως τα παιδιά δεν χρειάζονται τέλειους γονείς. Χρειάζονται γονείς προβλέψιμους. Να ξέρουν τι να περιμένουν όταν φερθούν με έναν τρόπο. Να έχουν όρια που δεν αλλάζουν κάθε μέρα, ανάλογα με την κούραση ή τη διάθεση.
Όρια με αγάπη και συνέπεια
Τα όρια δεν χρειάζεται να είναι σκληρά. Ούτε να συνοδεύονται από τιμωρία ή φόβο. Είναι πιο αποτελεσματικά όταν είναι ξεκάθαρα και σταθερά.
Όταν το παιδί ξέρει ότι «όχι, δεν θα φας γλυκό πριν το φαγητό» ή «ναι, πρέπει να κοιμηθείς τώρα», τότε νιώθει πως ο γονιός ελέγχει την κατάσταση. Κι αυτό του δίνει μια βαθιά αίσθηση ασφάλειας.
Τα όρια λειτουργούν σαν τοίχοι που προστατεύουν, όχι σαν φράχτες που φυλακίζουν. Αν τα βάλεις με αγάπη, το παιδί δεν νιώθει περιορισμένο, αλλά ήρεμο. Αν τα βάλεις με αυστηρότητα ή ενοχές, νιώθει είτε φόβο είτε ελευθερία χωρίς μέτρο. Kαι τα δύο είναι το ίδιο επικίνδυνα.
Η συνέπεια είναι το κλειδί. Το «όχι» πρέπει να σημαίνει πάντα «όχι». Όχι μόνο όταν έχουμε υπομονή ή όταν μας βολεύει. Η σταθερότητα, όσο κι αν κουράζει, είναι η βάση πάνω στην οποία το παιδί χτίζει εμπιστοσύνη.
Η ασφάλεια γεννιέται μέσα στα όρια
Ένα παιδί που μεγαλώνει με όρια δεν γίνεται καταπιεσμένο. Γίνεται σίγουρο. Μαθαίνει να σέβεται τον εαυτό του και τους άλλους, να περιμένει, να διαχειρίζεται τη ματαίωση. Μαθαίνει ότι υπάρχουν κανόνες που προστατεύουν, όχι που περιορίζουν.
Η κοινωνία σήμερα έχει ανάγκη από παιδιά που κατανοούν τα όρια όχι γιατί τους τα επέβαλαν, αλλά γιατί τα έμαθαν μέσα από αγάπη και συνέπεια. Από γονείς που είχαν το θάρρος να πουν «όχι» χωρίς θυμό, και «ναι» χωρίς ενοχές.
Όπως έλεγε ο Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ, «η αγάπη δεν είναι να κοιτάζουμε ο ένας τον άλλον, αλλά να κοιτάζουμε μαζί προς την ίδια κατεύθυνση». Τα όρια, τελικά, αυτό κάνουν. Μας βάζουν να κοιτάζουμε προς την ίδια κατεύθυνση, γονείς και παιδιά μαζί.
Κι όσο κι αν φοβόμαστε ότι τα όρια πληγώνουν, η αλήθεια είναι πως αυτά είναι που χτίζουν τη βαθύτερη μορφή εμπιστοσύνης. Εκείνη που κάνει ένα παιδί να νιώθει πως, ό,τι κι αν συμβεί, υπάρχει κάποιος που κρατά το τιμόνι. Κι αυτό, για ένα παιδί, είναι η πιο μεγάλη μορφή αγάπης.
