Ότι η χώρα μας βρίσκεται αντιμέτωπη με μια έντονη δημογραφική κάμψη είναι γνωστό. Όπως και ότι το πρόβλημα δεν αφορά μόνο την Ελλάδα, αλλά σχεδόν ανεξαιρέτως όλες τις χώρες του δυτικού κόσμου. Τι είναι όμως αυτό που λειτουργεί αποτρεπτικά για την απόκτηση παιδιών από τα νέα ζευγάρια σήμερα: οι κοινωνικές συνθήκες, οι αλλαγές στις αντιλήψεις, το θεσμικό περιβάλλον ή ένας συνδυασμός όλων αυτών;
Αυτό το ερώτημα βρισκόταν στην αφετηρία της έρευνας που διεξήγαγε η Metron Analysis για λογαριασμό της Eurobank το 2024 και η απάντηση δεν ήταν μονοσήμαντη. Το 2025, η Metron Analysis διεξήγαγε και πάλι για λογαριασμό της Eurobank μία έρευνα με ευρύτερη στόχευση.
Αυτή τη φορά, η έρευνα πέρασε από το ζήτημα του Δημογραφικού στο πιο «θεμελιώδες» ερώτημα, πώς θέλουν τη ζωή τους οι νέες και οι νέοι στην Ελλάδα σήμερα, δηλαδή άνθρωποι ηλικίας 19-35 ετών, μέσα σε μια εποχή συνεχών μεταβάσεων και αβεβαιότητας.
Ο Στράτος Φαναράς, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος Metron Analysis λέει ότι η έρευνα αυτή, στο ποσοτικό και στο ποιοτικό σκέλος της, ανέδειξε ότι η διαδρομή σπουδές-εργασία-οικογένεια, που έμοιαζε σχεδόν δεδομένη για τις προηγούμενες γενιές, σήμερα δίνει τη θέση της σε ένα περισσότερο ελικοειδές «μονοπάτι ζωής». Μέσα σε αυτό, οι νέοι και οι νέες τοποθετούν διαφορετικές ψηφίδες, διαχρονικές και καινούριες, προσπαθώντας να χαράξουν τον δικό τους δρόμο.
Ποιο είναι όμως το υπόστρωμα αυτού του μονοπατιού; Κατ' αρχάς ένα αίσθημα σχετικής ικανοποίησης από τη ζωή αλλά και αισιοδοξίας για το μέλλον, καθώς σχεδόν 6 στους 10 (59%) πιστεύουν ότι σε βάθος 5-10 ετών θα ζουν καλύτερα απ’ ό,τι σήμερα. Η αισιοδοξία όμως αυτή περιορίζεται για όσους εισέρχονται στις «πραγματικές» συνθήκες της κοινωνικής και εργασιακής ζωής (από 66% στους νέους 19-24 ετών μειώνεται σε 56% στους 25-35 ετών). Η δε σύγκριση με τη γενιά των γονιών είναι καταλυτική: 65% των νέων θεωρούν ότι η δική τους γενιά ζει χειρότερα.
Ο ορίζοντας ευκαιριών και προσδοκιών στενεύει από τις σημερινές απειλές, που είναι πρωτίστως το κόστος ζωής (61%) και η γενικότερη αβεβαιότητα για το μέλλον (49%), πράγμα εύλογο για μια γενιά που γεννήθηκε και μεγάλωσε μέσα στην perma-crisis των τελευταίων πολλών ετών. Εξού και η φυγή από τη χώρα, το brain drain, παραμένει ένα απειλητικό ενδεχόμενο, με το 75% να δηλώνουν ότι το έχουν σκεφτεί, έστω θεωρητικά. Σε αυτό το πλαίσιο, η οικογένεια παραμένει δίχτυ προστασίας και υποστήριξης, καθώς για το 73% οι γονείς συνεχίζουν να συνδράμουν οικονομικά, τακτικά ή περιστασιακά. Από την άλλη, βασική προϋπόθεση αυτονόμησης από την πατρογονική εστία είναι η οικονομική ανεξαρτητοποίηση των νέων.
Από εκεί και πέρα, χαράσσεται το μονοπάτι ζωής του καθενός και της καθεμιάς, μέσα στις δεδομένες συνθήκες αλλά και σε ένα πλαίσιο βασικών αξιακών επιλογών και δυνατοτήτων. Αν θέλαμε να το συνοψίσουμε, θα λέγαμε ότι βασική προτεραιότητα είναι περισσότερο η δυνατότητα να έχει κανείς ανοιχτές και διαθέσιμες πολλές επιλογές (65%) παρά η ασφάλεια, ωστόσο σε μια συνθήκη όπου η στοχοθεσία είναι μάλλον βραχυπρόθεσμη παρά μακροπρόθεσμη. Η διαρκής κρισιακή κατάσταση φαίνεται να επιδρά σαφώς στη διάθεση των ανθρώπων να σκεφτούν και να δουν τον εαυτό τους σε βάθος χρόνου.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, αυτό το μονοπάτι ζωής μοιάζει περισσότερο με ένα ψηφιδωτό που απλώνεται προς το μέλλον, καθώς εμπεριέχει διαφορετικές ψηφίδες από τις οποίες μπορεί κανείς να επιλέγει όσες θεωρεί κατάλληλες, στο πλαίσιο της ζητούμενης ελευθερίας επιλογών. Αυτό που έχει ενδιαφέρον εδώ είναι ότι πλάι σε διαχρονικές ψηφίδες-αξίες, που διατηρούν τη σημασία τους, αναδύονται και νέες, που επαναπροσδιορίζουν τις στάσεις και επιλογές ζωής σήμερα. Έτσι, για παράδειγμα, η οικονομική άνεση είναι εξαιρετικά σημαντική (50%), σχεδόν εξίσου σημαντικό όμως θεωρείται για τους νέους και τις νέες η δυνατότητα και η εμπειρία των ταξιδιών (39%) και εν γένει η ισορροπία και αρμονία στη ζωή (38%) -και σχετικά λιγότερο το να έχει κανείς μια καλή δουλειά ή να αποκτήσει σπίτι.
Στο ίδιο πλαίσιο, οι διαχρονικές ψηφίδες-αξίες επαναπροσδιορίζονται επίσης και αποκτούν νέα περιεχόμενα. Έτσι, οι σπουδές τείνουν να συνδέονται περισσότερο με τη διαρκή απόκτηση γνώσης και δεξιοτήτων (82%) και λιγότερο να θεωρούνται προϋπόθεση εργασιακής αποκατάστασης. Η εργασία είναι ζητούμενο να αποφέρει καλές απολαβές (54%) αλλά και να προσφέρει ισορροπία εργασίας και προσωπικής ζωής (work-life balance - 35%), ενώ δεν συνδέεται πλέον ιδανικά με μια θέση στον δημόσιο τομέα. Η οικογένεια διατηρεί τη σημασία της ως κάτι που προσδίδει χαρά και ευτυχία στη ζωή του ατόμου (42%), εντάσσεται όμως μέσα σε μια διευρυμένη αντίληψη για το τι σημαίνει σήμερα συντροφικότητα.
Παρότι η έρευνα αυτή δεν εξαντλεί προφανώς το ζήτημα, και πώς θα μπορούσε άλλωστε, ωστόσο μας δίνει χρήσιμες κατευθύνσεις για σκέψη αλλά και για σχεδιασμό πολιτικής. Κυρίως υποδεικνύει ότι μέσα στο σημερινό ασταθές περιβάλλον, η ζωή προχωρά και οι νέοι και οι νέες σκέφτονται και σχεδιάζουν τη ζωή τους με όρους που μοιάζουν αλλά και ταυτόχρονα διαφέρουν σε σχέση με το παρελθόν.
Εάν από την έρευνά μας προκύπτει ένα μονοπάτι ζωής που δεν είναι το ίδιο για όλους, αλλά εμπεριέχει τα στοιχεία της ελευθερίας και του περιορισμού, των διαχρονικών και των νέων αξιακών επιλογών, αυτό το μονοπάτι μπορεί να μας βοηθήσει να συλλάβουμε καινούρια μοντέλα ζωής -όχι ερήμην των νέων αλλά με αυτούς και για αυτούς.
